Jesion wyniosły
(Fraxinus excelsior)

To drzewo jako dobre i przyjazne sadzono kiedyś w Polsce przy kościołach, kapliczkach, domach, na rozstajach dróg i na terenach podmokłych dla wypędzenia złego i dla ochrony. Rzymianie wierzyli, że jesion odstrasza węże. Zaś w chrześcijaństwie to właśnie wąż stał się symbolem „złego”. Stąd zwyczaj okadzania bydła gałązkami jesionu przed pierwszym wypasem, zatykanie gałązek na dachu domu dla ochrony itp.

Wyniosłość to bardzo adekwatny przydomek do tego drzewa (nawiązuje do niego nazwa gatunkowa polska, jak i łacińska). W przypadku jesionu pasują też określenia: ekskluzywność, wysoka jakość, dostojeństwo, majestatyczność, wytrzymałość. Jesion jest legendarnym drzewem, wspominanym w licznych sagach i podaniach. Dla narodów słowiańskich i nordyckich był drzewem kultowym, podobnie jak dęby. Według greckiej mitologii, Prometeusz przekazał ludziom ogień w postaci płonącego kawałka drewna jesionu.

Sylwetka bohatera

To drzewo strzeliste, wysokie, dorastające aż do 30-40 m wysokości. Co plasuje go bardzo wysoko w rankingu najwyższych rodzimych drzew liściastych. Rekordzista rośnie w Puszczy Białowieskiej – ma wysokość prawie 45 m i 408 cm w obwodzie (pierśnicy). Gdy jesiony rosną samotnie mają majestatyczne korony – wielkie, rozłożyste, zwykle wysoko osadzone nad ziemią. Zwarty, gesty i szeroki system korzeniowy sprawia, że jest to drzewo mocno osadzone w podłożu i bardzo odporne na silne wiatry i nawałnice. Stare okazy tworzą charakterystyczne zgrubienie u nasady pnia, rodzaj szerokiego i wysokiego cokołu. Jako młode drzewo jesion rośnie dość szybko. W wieku 100 lat praktycznie przestaje już rosnąć na wysokość, jednak dożywa nawet 200-300 lat – należy więc do drzew długowiecznych.

Co lubi?

Jak na drzewo tak potężne i długowieczne ma też swoje wymagania. Otóż lubi gleby żyzne, próchniczne, stale wilgotne, raczej zasobne w wapń. Jest także związany z wodą, najczęściej taką w ruchu, czystą, dobrze natlenioną – dlatego jest spotykany nad rzekami i strumieniami. Rośnie też nad jeziorami i leśnymi zbiornikami wodnymi. Siewki są odporne na zacienienie, lecz starsze okazy są już światłolubne. W takich optymalnych, dobrych i żyznych warunkach osiąga znaczne rozmiary.

Związki z naturą

Ze względu na swoje specyficzne wymagania jesion jest typowym gatunkiem łęgowym, czyli uwielbia rosnąć w starych, dojrzałych i różnorodnych lasach nad rzekami, zwłaszcza tymi dużymi. Tworzy tam łęgi wiązowo-jesionowe. Przy mniejszych rzekach współtworzy piękne łęgi jesionowo-olszowe. Jest też uzupełnieniem drzewostanu olsów, czyli olszyn. Występuje na całym niżu, na wyżynach i w niższych górach, gdzie klimat jest wilgotniejszy i tam jest dość powszechny, tworzy wtedy podgórskie łęgi jesionowe, gdzie towarzyszy mu olsza szara i klon jawor. Oprócz łęgów spotkamy go także w grądach niskich i żyznych wilgotnych buczynach.

Zagrożenia

Jesion wobec zanikania w Polsce terenów podmokłych i naturalnych łęgów jest obecnie w regresji. Dodatkowym zagrożeniem jest choroba trzebiąca zwłaszcza dojrzałe drzewa. Chorobę wywołuje grzyb (Chalara fraxinea), znany już od lat 90. XX wielu, lecz obecnie czyniący w Polsce coraz większe spustoszenie. Grzyb powoduje zamieranie znacznej części korony, a drzewo próbuje nadrobić straty, wytwarzając liczne miotlaste odrosty. Duże zamieranie wśród jesionów obserwuje się zwłaszcza na Dolnym Śląsku.

Blisko człowieka

Ze względu na swoje rozmiary, stabilny i szeroki system korzeniowy i wielką odporność na wiatry często jesion był sadzony na ternach podgórskich i na wschodzie kraju, zarówno przy domach, jak przy kościołach, a zwłaszcza przy cerkwiach. Chronił przed wichurami, ściągał pioruny i siłę burzy na swoje barki. Górale także często to drzewo sadzili właśnie dla ochrony przed halnym. Ta ochronna zaleta wynikała także z właściwości jego drewna, które jest ciężkie, twarde i jednocześnie elastyczne. Dlatego też z jego drewna wykonywano włócznie, lance, kopie, łuki, narzędzia, meble, koła, wozy, bryki, dyliżansy, sanie i narty. Wikingowie większość swojego uzbrojenia robili z jesionu. W całej Europie, w tym w Polsce, liście zbierano jeszcze jako zielone i suszono jako pokarm dla bydła i owiec. Drzewa celowo też ogławiano, podobnie jak wierzby, w celu karmienia jednorocznymi pędami zwierząt podczas zimy. Dla Rzymian jesion był świętym drzewem Marsa. Szczególne znaczenie to drzewo ma w mitologii skandynawskiej i starogermańskiej. W micie o stworzeniu świata to Wielki Jesion – Yggdrasill, został posadzony na środku świata, a jego wielkie konary sięgały nieba. Miał trzy główne korzenie – pierwszy prowadził do świata bogów, drugi do świata lodowych olbrzymów, trzeci do „mglistego świata”, odpowiednika greckiego Hadesu. Jesion był też dawcą życia – spod niego wypływało źródło wszelkiego życia, zasilające wszystkie strumienie i rzeki. Był więc Drzewem Życia. Był także Tym, który łączy to co żeńskie i to co męskie, to co Ziemskie i to co Kosmiczne. Był Osią Świata.