Całe ekosystemy są zależne od siebie nawzajem

Gdy Odrę dotyka katastrofa ekologiczna, to możemy się tylko domyślać jak rozległe i odsunięte w czasie będzie to miało konsekwencje. Nie tylko dla rzeki, ale dla wielu innych powiązanych siedlisk.

Wstrząśnięci masowym umieraniem i cierpieniem ryb, ptaków i ssaków wodnych, domyślamy się, że zniszczona została tak cenna i delikatna równowaga ekosystemu Odry. Zachwiany został cały poziom troficzny (pokarmowy) rzeki. Umarło wiele gatunków ryb żywiących się roślinami wodnymi i przybrzeżnymi.

Być może wpłynie to na zarastanie starorzeczy Odry. Być może zmieni się skład gatunkowy rzeki i, co za tym idzie, skład gatunkowy jej nadrzecznych lasów – łęgów.

„Ryby żerujące na roślinach w znaczny sposób ograniczają proces zarastania wód, poprzez spożywanie roślin właśnie, tych ze strefy przybrzeżnej – trzciny, pałek, tataraku, jak i pływających – rzęsy wodnej, czy też bardzo ekspansywnych glonów. Wiele ptaków wodnych, w tym kaczki, regulują także ilość roślin wodnych. A co z bobrami? To cudowni inżynierowie, także regulujący rzeki, strumienie i starorzecza. Jak ta katastrofa wpłynie na ich populację? Niestety odpowiedzi nie znajdziemy od razu. Skutki będą długofalowe. Zawsze pokazuje je dłuższy czas… jednak dla przyrody będzie to czas grozy…”- twierdzi Dominik Taraska, ekspert związany z naszą Fundacją.

Zapytaliśmy ekspertkę wodną – Annę Michałowską, hydrolożkę, prowadzącą kanał Jesteś Wodą, jak ta sytuacja wpływa na świat zwierząt, czy roślin.

Czy katastrofa ekologiczna na Odrze odbije się na okolicznej przyrodzie? Czy zamieranie dużych grup organizmów, np. ryb, wpłynie na inne ekosystemy, w tym leśne?

AM: Katastrofa ekologiczna Odry bezpośrednio wpłynęła i uśmierciła grupę zwierząt, które zamieszkują Odrę. Ucierpiały przede wszystkim ryby (kilkanaście gatunków), ale spotkałam się z doniesieniami o martwych bobrach i ptakach wodnych. Biolodzy wspominają także o stwierdzeniu innych martwych gatunków, w tym bezkręgowców i kręgowców m.in płazów, objętych ochroną, których liczebność była dotychczas zagrożona.

Należy pamiętać, że dany każdy gatunek zwierząt jest ogniwem w łańcuchu pokarmowym, czyli jego utrata w ekosystemie stanowi o braku pokarmu dla innego gatunku. Co więcej, część martwych zwierząt został usunięta z rzeki, niemniej znaczna ich ilość pozostała w niej, niesiona nurtem lub opadła na dno. Te także stanowią pożywienie dla innych zwierząt, zarówno wodnych jak i lądowych, w tym także leśnych.

Za jakiś czas dopiero poznamy całkowity bilans strat wszystkich organizmów, w tym także przedstawicieli hydrofitów, które bezpośrednio i pośrednio ucierpiały na skutek katastrofy.

To jednak pokazuje jak ogromny zasięg ma zanieczyszczenie ekosystemu rzeki Odry.

Czy Odra ma szanse się odrodzić? Co mogłoby jej pomoc?

AM: Zawsze powtarzam, że natura sobie poradzi, gdy… człowiek da jej spokój. Znowu wszystko w naszych rękach! W tej sytuacji zapewne będzie to trwało dłużej, ale jest szereg działań, które mogą wprost przywrócić życie do rzeki. Jest to przede wszystkim likwidacja wszystkich nielegalnych zrzutów zanieczyszczeń, rozbudowania systemu monitoringu jej jakości i wprowadzenie narzędzi prawnych do respektowania zasad korzystania z jej zasobów oraz tam gdzie to możliwe – działania związane z renaturyzacja rzeki.

Rzeka, której bieg nie zaburzają elementy, które grodzą ją od naturalnego podłoża, brzegu, nie ingerują w bieg, w tym w sąsiadujące tereny podmokłe – są uznawane jako stabilny i samoutrzymujący się element obiegu wody w przyrodzie. Oczywiście rzeka tej klasy i z taką ilością urządzeń wodnych umiejscowionych w jej biegu nigdy nie będzie całkowicie naturalną, ale jestem przekonana, że w dużej mierze możemy i musimy jej ulżyć.

Czy zanieczyszczenia wód rzecznych oznaczają także zanieczyszczenia wód gruntowych?

AM: Tak, absolutnie tak! Rzeka (w swej naturalnej formie) posiada bezpośredni kontakt z podłożem. Ta zasada generalnie wpływa na bieg wody w korycie, ponieważ rzeki poza okresem deszczowym są zasilane ze źródeł wód podziemnych, natomiast gdy poziom wody w rzece jest wysoki – to z kolei ona w pewnym zakresie zasila źródła wód podziemnych. Te procesy to część naturalnego obiegu hydrologicznego.